विलोम (विपरीतार्थक) शब्द

Apna UPSC
0

किसी शब्द के विपरीत अर्थ को प्रकट करने वाले शब्द को विलोम शब्द कहते है। हिन्दी भाषा में विलोम शब्द रचना हेतु कोई विशेष नियम नहीं होता है किन्तु कुछ शब्दों के लिंग परिवर्तन, उपसर्ग आदि से विलोम शब्द की रचना की जा सकती है। उदाहरण के लिए 'धीर' शब्द में यदि 'अ' उपसर्ग लगा देंगे तो 'अधीर' बन जाएगा। यहाँ 'धीर' का विलोम शब्द 'अधीर' है। इसी प्रकार 'कुमार' शब्द का स्त्रीलिंग 'कुमारी' एक-दूसरे के विलोम होंगे। 

विलोम शब्द इन हिन्दी
विलोम शब्द

विभिन्न परीक्षाओं हेतु अतिमहत्वपूर्ण विलोम शब्दों का संग्रह :

शब्द विलोम
अर्वाचीन (आधुनिक) प्राचीन
अध्यवसाय अनध्यवसाय
अनुराग विराग
अनुदित उदित
अनूदित मौलिक
अवशेष निःशेष
अधिष्ठित अनधिष्ठित
अकंटक कंटकित
अचेत सचेत
अच्छा बुरा
अकर्तव्य कर्तव्य
अर्थ अनर्थ
अच्छाई बुराई
अजल निर्जल
अकलुष कलुष
अज्ञ विज्ञ
अदृष्ट दृष्ट
अंत प्रारंभ
अकारादि अकारांत
अंतर बाह्य
अंतरंग बहिरंग
अकेला दुकेला
अतल वितल
अमित परिमित
अधिकृत अनधिकृत
अति अल्प
अक्रम क्रम
अतिवृष्टि अनावृष्टि
अतीत भविष्य
अक्षत क्षत/विक्षत
अधर्म उत्तम
अंधा नेत्रवान
अधिक कम
अक्षम सक्षम
अनघ अघ
अधुनातन/नूतन पुरातन
अक्षर क्षर
अग्नि जल
ग्राह्य त्याज्य/अग्राह्य
अच्युत च्युत
अँधेरा उजाला
अजल सजल
अनजान जाना पहचाना
अवज्ञा आज्ञा
अवगत अनवगत
अवनत उन्नत
अनंत अंत
अनभिज्ञ भिज्ञसु
अनागत आगत
अटल चंचल/डाँवाँडोल/ढुलमुल
अनातुर आतुर
अतल वितल
अर्जन व्ययन
अपशकुन शकुन
अनाथ सनाथ
अतिक्रमण अनतिक्रमण
अतुल तुल्य
अनाहूत आहूत
अनित्य नित्यकलुष
अपकर्ष उत्कर्ष
अनिवार्य वैकल्पिक
अनिष्ट इष्ट
अथ इति
अमृत विष
अनृत ऋत
अकाल सुकाल
अंकुश निरंकुश
अनुकूल प्रतिकूल
अनुरक्ति विरक्ति
अक्रुर क्रुर
अगम सुगम
अर्पित गृहीत
असूया अनसूया
अत्यधिक अत्यल्प
अगला पिछला
अथाह थाह/छिछला
अदाह्य दाह्य
अग्रज अनुज
अग्राह्य ग्राह्य
अग्रिम अन्तिम
अंदर बाहर
अदेय देय
अदोष दोष
आज़ाद गुलाम
आवरण अनावरण
अनुज अग्रज
अनुपस्थिति उपस्थिति
अनुग्रह विग्रह/दण्ड/कोप
अम्बर अवनि
अमर मर्त्य
अनुरक्त विरक्त
अनुराग विराग
अनुनासिक निरनुनासिक
अनुलोम विलोम
अनुभूत अननुभूत
अनुमत अननुमत
अनूदित अननुदित
अनुरूप अननुरूप/प्रतिरूप
अनेक एक
अन्वय अनन्वय
अन्वित अनन्वित
अपव्यय मितव्यय
अनैतिहासिक ऐतिहासिक
अन्त आदि, अनंत, आरंभ, शुरू
अन्धकार प्रकाश
आवृत्त अनावृत्त
आज्ञा अवज्ञा
अभिज्ञ अनभिज्ञ
आदि अनादि
आकलन विकलन
आमिष/सामिष निरामिष
आधार आधेय
ईश्वर अनीश्वर
इच्छा अनिच्छा
इच्छित अनिच्छित
इति आरंभ
इधर उधर
इष्ट अनिष्ट
इहलोक परलोक
ईर्ष्या प्रेम
उपस्थिति अनुपस्थिति
उन्मुख विमुख
उपकार अपकार
उपजाऊ बंजर
उपयुक्त अनुपयुक्त
उन्नत अवनत
उक्त अनुक्त
उषा संध्या
उपाय निरुपाय
उधार नकद
उन्नत अवनत
उन्नति अवनति
उन्मुख विमुख
ऊंचा नीचा
उपयोग दुरूपयोग
उर्वर ऊसर
उग्र सौम्य
उचित अनुचित
उत्कृष्ट निकृष्ट
उत्तर प्रश्न
उत्तम अधम
उत्तर (दिशा के संबंध में) दक्षिण
उत्तरार्द्ध पूर्वार्द्ध
उतीर्ण अनुतीर्ण
उर्वर बंजर
ऊषा संध्या
उत्थान पतन
उत्पत्ति विनाश
उदय अस्त
उदार अनुदार
उद्यमी आलसी
एकत्र/आकीर्ण विकीर्ण
विस्तीर्ण संकीर्ण
ओतप्रोत विलग
ओछा गंभीर
ओज ओजहीन
ओला पाला
औचित्य अनौचित्य
ओजस्विता ओजहीनता
अद्य अनद्य
अभिशाप वरदान
अमिय हलाहल
अद्यतन अनद्यतन/पुरातन
अश्लील श्लील
आलोक तिमिर/अंधकार
आवृष्टि अनावृष्टि
आसक्त अनासक्त/विरक्त
उच्चरित अनुच्चरित
उन्मीलन निमीलन
उद्देश्य निरुद्देश्य
उपजाऊ अनुपजाऊ
आवरण अनावरण
आच्छादित अनाच्छादित
उग्र सौम्य
आविर्भाव (दृश्य) तिरोभाव (अदृश्य)/अवसान
आविर्भूत तिरोभूत
आश्रित निराश्रित/अनाश्रित
आर्ष अनार्ष
आर्य अनार्य
उत्कृष्ट निकृष्ट
उज्ज्वल धूमिल
आपत्ति अनापत्ति
आक्रांत अनाक्रांत
अस्तित्व अनस्तित्व
उक्त अनुक्त
इहलोक परलोक
उपगत अनुपगत/अनुगत
उपमेय अनुपमेय
आवर्षण अनावर्षण
आवृत अनावृत
ईश अनीश
ईश्वर जीव/अनीश्वर
उद्भव अवसान
उद्धत विनीत/सौम्य/अनुद्धत
उद्यमी निरुद्यमी/आलसी
उद्यम आलस्य/निरुद्यम
उद्यत अनुद्यत
उद्योगी अनुद्योगी
उद्वेग निरुद्वेग/अनुद्वेग
उत्तेजित अनुत्तेजित/शमित
उत्थित पतित
उपयोग अनुपयोग
उपेक्षा अपेक्षा
उदात्त अनुदात्त
उत्पत्ति विनाश/प्रलय/संहार
उपत्यका अधित्यका
उन्मूलन रोपण
उन्मीलन निमीलन
आवर्तक अनावर्तक/विवर्तक/परावर्तक
आवेशित अनावेशित
आरोह अवरोह
आग्रह दुराग्रह
आरोहण अवरोहण
आकीर्ण विकीर्ण
आपत्ति अनापत्ति
आदृत निरादृत/तिरस्कृत
गणतंत्र राजतंत्र
आर्द्र अनार्द्र/शुष्क
ईप्सित अनीप्सित
कदाचार सदाचार
कृतज्ञ (उपकार को मानने वाला) कृतघ्न (उपकार को नहीं मानने वाला)
कृत्रिम नैसर्गिक/यथार्थ
कृश पुष्ट
खंडन मंडन
गगनचुम्बी तलस्पर्शी
गौरव लाघव
तीक्ष्ण मंद
तटस्थ आसक्त
नख शिख
निर्दय सदय
नीति अनीति
निषिद्ध विहित
परकीय स्वकीय
पृथक संयुक्त
प्राची (पूर्व) प्रतीची (पश्चिम)
पुष्ट क्षीण
पूर्ण अर्द्ध/अपूर्ण
प्रधान गौण
प्रत्यक्ष परोक्ष/अप्रत्यक्ष
प्रच्छन्न (अप्रत्यक्ष) प्रतिपन्न (प्रत्यक्ष)
पाश्चात्य पौरस्त्य/पौर्वात्य
प्रमुख/प्रधान गौण
मसृण रुक्ष
उदीची (उत्तर) अवाची (दक्षिण)
जारज औरस
महत्ता लघुता
भूगोल खगोल
भ्रांत निर्भ्रांत
रथी विरथी
हया बेहया
अघी निरघ
धृष्ट विनीत
विपत्ति संपत्ति
विभव पराभव
स्तब्ध अस्तब्ध
तृष्णा वितृष्णा
विपन्न सम्पन्न
स्पृह निस्पृह
स्तुत्य निंद्य
स्तुति निंदा
संयुक्त वियुक्त/पृथक/असंयुक्त
साहचर्य अलगाव
सगुण निर्गुण
सुषुप्त जाग्रत
सुषुप्ति जागृति
सुलभ दुर्लभ
विरल सघन
शीर्ष तल

Note: 📢
उपरोक्त डाटा में कोई त्रुटि होने या आकड़ों को संपादित करवाने के लिए साथ ही अपने सुझाव तथा प्रश्नों के लिए कृपया Comment कीजिए अथवा आप हमें ईमेल भी कर सकते हैं, हमारा Email है 👉 upscapna@gmail.com ◆☑️
Tags

एक टिप्पणी भेजें

0 टिप्पणियाँ

Please do not enter any spam link in the comment box.

एक टिप्पणी भेजें (0)